Grzyby trujące i niejadalne najczęściej występujące w Polsce

Przyjmuje się, że w Polsce rośnie około 200 gatunków grzybów trujących. Wiele innych gatunków, choć nie trujących, ze względu na nieprzyjemny zapach oraz smak uznaje się za niejadalne. Spośród grzybów trujących j niejadalnych występujących powszechnie w Polsce wymienia się ponad 30 gatunków.

BOROWIK SZATAŃSKI

(grzyb szatan, grzyb diabelski, szatański, wilczy, krwisty, trujący, diabelnik, diablik, smoczy łeb, szaleniec, truciciel)

Borowik szatański występuje pojedynczo lub małymi grupami w całej Polsce, przede wszystkim w widnych lasach liściastych, zwłaszcza w dębowych i bukowych. Owocuje przeważnie od lipca do końca września.

Kapelusz tego grzyba, dochodzący czasem do 20 cm średnicy, jest mięsisty, szarobiały, w dotyku przypomina zamsz. Spód kapelusza początkowo żółty, staje się z czasem czerwonawy i oliwkowy. Trzon jest barwy żółtej z czerwonaworóżowym pasem w środkowej części — nad nim wyraźna, różnoczerwona siateczka. W miejscach zgniecionych lub nadłamanych występują sine lub zielonobłękitne plamy.

Borowik szatański jest grzybem silnie trującym.

BOROWIK PONURY

(grzyb świniak, śniak, siniak, świniak wilczy, krasik, pociec, podciak, podsiecz, polecz, grzyb diabelski, czarci, ponury, grzyb czarny, siniuch, pociech, podciep, dębiak, poddębnik, gniewos, gorzkul)

Borowik ponury podobny jest z wyglądu do borowika szlachetnego. Występuje dość pospolicie w całej Polsce, w lasach liściastych i mieszanych, w miejscach zacienionych, szczególnie pod dębami i bukami, pojedynczo lub po kilka sztuk. Owocuje od lipca do końca października.

Kapelusz tego grzyba jest półkulisty, poduchowaty, barwy oliwkowej lub brunatnej. Rurki na spodzie kapelusza są początkowo białoźółte, później czerwono-pomarańczowe (ceglaste), trzon — gruby, jaśniejszy od kapelusza. Miąższ biały, ale po zgnieceniu czy przekrojeniu występują na nim natychmiast ciemnoniebieskie plamy.

W Polsce, w niektórych okolicach (np. w Kielec-kiem) traktowany był jako grzyb jadalny. Zdarzały się jednak zatrucia tym grzybem, tym bardziej że jest podobny do silnie trującego borowika szatańskiego.

CZERNIDLAK POSPOLITY

(bedłka atramentowa, czernidlak, mierzwiak, psia betka, czerniak, gnojak, gnojnik, gnojówka)

Czernidlak pospolity występuje w Polsce często, rośnie na brzegach lasów, obok starych pni wierzb, topoli. Spotyka się go masowo także koło gnojówek, inspektów, składowanych kompostów. Owocuje od czerwca do października, najobficiej jesienią.

Kapelusz tego grzyba — jajowaty, u starszych osobników w kształcie dzwonu z odwiniętymi brzegami, o średnicy od 5 do 8 cm, jest barwy białoszarej. Trzon biały, włóknisty, cylindryczny dochodzi do 10 cm długości. Owocniki stopniowo ciemnieją i wreszcie rozpływają się w czarną ciecz.

Młode owocniki czernidłaka pospolitego (jeszcze nie rozpływające się) mają łagodny smak, są często jadalne, nadają się do marynowania i duszenia. Przy spożyciu tych grzybów nie wolno jednak pić alkoholu — grozi zatruciem. Owocniki stare są niejadalne, trujące.

GOŁĄBEK WYMIOTNY

(serowiatka gorzkowata, surojadka mierzliwa, surojadka gorzkowata, syrojeżka wymiotowa, gorzkówka, czartopłoch, stegnówka, gołębiatka, syroiczka, surowiatka gorzkówka)

Gołąbek wymiotny występuje w lasach iglastych i liściastych. Spotkać go można również na wilgotnych łąkach, przy drogach i ścieżkach. W niektórych okolicach Polski jest dość pospolity. Owocuje od lipca do połowy października.

Kapelusz gołąbka wymiotnego szeroki, powyginany, o średnicy dochodzącej do 10 cm osadzony jest na krótkim, cylindrycznym, białym trzonie. Barwa górnej powierzchni kapelusza jest jasnoczerwona, blaszki są białe, rzadko rozstawione, przyrośnięte do trzona. Skórka łatwo daje się zdejmować. Smak świeżych owocników jest ostry, piekący.

Gołąbek wymiotny jest grzybem trującym. Objawem zatrucia tym grzybem są wymioty.

GOŁĄBEK ŚMIERDZĄCY

(serowiatka śmierdząca, gołąbek cuchnący, serojeżka lub surojadka cuchnąca, gołąbka śmierdząca, surowitka śmierdząca, śmierdziel, śmierdziuch, psi grzyb)

Gołąbek śmierdzący występuje w lasach liściastych lub mieszanych, zwłaszcza pod brzozami, przeważnie w trawie, zazwyczaj gromadnie lub po kilka sztuk. W Polsce jest stosunkowo pospolity. Owocuje od czerwca do października.

Grzyb ten ma lśniący, żółtobrązowy lub brunatny kapelusz osadzony na jaśniejszym od kapelusza trzonie, zwężającym się nieco u góry. Średnica kapelusza dochodzi do 10 cm. Blaszki są białe lub kremowe, często brunatne i plamiste. Owocniki są kruche i łamliwe. Często żerują na nich owady.

Gołąbek śmierdzący ma charakterystyczny, bardzo silny, przykry zapach, przypominający nieco zgniłe warzywa, a smak ostry i nieprzyjemny. Jest gatunkiem niejadalnym w Polsce.

GORYCZAK ŻÓŁCIOWY

(grzyb zajączek, borowik żółciowy, grzyb cierpki, gorzki zajączek, podgrzybek gorzki, mięsogłów żółciowy, zajączek żółciowy, gorzkniak, gorzkówka)

Goryczak żółciowy jest bardzo pospolitym grzybem w Polsce. Występuje w lasach świerkowych i świerkowo-sosnowych, na piaszczystych lecz stosunkowo wilgotnych glebach, rzadziej na pniach. Bardzo często mylony jest z borowikiem.

Grzyb ten ma stosunkowo gruby, poduszkowaty kapelusz, barwy żółtobrązowej osadzony na cylindrycznym, dość długim trzonie, często rozdętym u podstawy, z wyraźną brązową siateczką jak u borowika szlachetnego. Goryczak żółciowy odróżnia się od borowika szlachetnego zabarwieniem rurek — są one różowe. Miąższ ma biały, różowiejący także lekko po przełamaniu. W smaku jest gorzki, jednak nie trujący. Ze względu na smak nie nadaje się jednak do spożycia. Uważany jest często błędnie za borowika szatańskiego.

MAŚLANKA WIĄZKOWA

(bedłka wiązkowa, opieńka wiązkowa, opieńka żółta, opieńka fałszywa, ostrzępka wiązkowa, psia betka, opieńka trująca)

Maślanka wiązkowa jest w Polsce bardzo pospolita. Występuje najczęściej w lasach liściastych i mieszanych, rzadziej w iglastych, obrastając zazwyczaj ścięte pnie drzew lub gnijące korzenie. Rośnie gromadnie, po kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt sztuk w pękach, owocując od wiosny do jesieni.

Pojedynczy osobnik ma niewielki, o średnicy 2—7 cm kapelusz, początkowo dzwonkowaty, później parasolowaty, osadzony na długim, włóknistym, wewnątrz pustym trzonie. Barwa kapelusza jest ciemnożółta, a blaszek lekko zielonkawa. Pod kapeluszem widoczny jest czasem ciemny pierścień.

Maślanka wiązkowa odznacza się bardzo gorzkim smakiem, jest grzybem lekko trującym.

MLECZAJ RUDY

(ostry podrydzyk, bedłka ruda, gorzki rydzek, psiarka, psi grzyb, dziki, ostry, psi rydz)

Mleczaj rudy rośnie w lasach iglastych, zwłaszcza pod sosnami, najczęściej na ściółce pokrytej igliwiem. W Polsce dość szeroko rozpowszechniony. Owocuje od lipca do końca października.

Kapelusz mleczaja rudego jest szeroki, lekko wypukły pośrodku, barwy ciemnobrunatnej. Blaszki mają żółtawy odcień z białym nalotem. Trzon jest niski, u starszych osobników wewnątrz pusty, zazwyczaj nieco jaśniejszy od kapelusza. Przy nadłamaniu wydziela biały, silnie piekący sok.

Mleczaj rudy jest niejadalny, a nawet lekko trujący— wywołuje zaburzenia pokarmowe. Dawniej zaliczany był czasami do grzybów o trzeciorzędnej wartości, jadalnych po długotrwałym wymoczeniu i wygotowaniu.

MLECZAJ CHRZĄSTKA

(mleczarz, biel, chrząszcz pieprzny, gorzkówka, chruściel, świniara, świnka, mleczak, gruzd)

Mleczaj chrząstka najczęściej występuje w cienistych lasach liściastych. W Polsce jest jednym z najpospolitszych gatunków, rośnie zazwyczaj gromadnie od sierpnia aż do połowy listopada, nawet do pierwszych śniegów.

Owocniki tego grzyba są duże, niskie, białożółte. Kapelusz dochodzący nawet do 30 cm jest nieforemny, lejkowaty, z silnie podwiniętymi brzegami i osadzony na krótkim, grubym trzonie. Blaszki są grube, rzadko rozstawione. Przy przełamaniu wydziela bardzo obficie białe, silnie piekące i gorzkie mleczko. Jest grzybem niejadalnym.

MLECZAJ WEŁNIANKA

(rydz fałszywy, rydz koński, rydz kosmaty, rydz trujący, niby rydzyk, bawełnianka, wełniak, kosmal, kudłatka, włosianka)

Mleczaj wełnianka jest dość pospolity w Polsce. Występuje w lasach mieszanych i iglastych, zwłaszcza pod brzozami. Często rośnie grupami. Owocuje obficie latem i jesienią.

Owocniki tego grzyba są niskie, średniej wielkości. Kapelusz jest barwy ceglastoróżowej, szeroki, dochodzący do 15 cm średnicy z podwiniętymi brzegami. Blaszki są żółtawe. W odróżnieniu od kapelusza mleczaja rydza kapelusz wełnianki pokrytej jest koncentrycznie ułożonymi kosmkami. Po przełamaniu wydziela białe, lekko piekące, gorzkawe w smaku mleczko, podobnie jak mleczaj rudy i mleczaj chrząstka (mleczko mleczaja rydza jest pomarańczowe o łagodnym smaku).

Mleczaj wełnianka jest grzybem niejadalnym, a nawet lekko trującym. Po spożyciu wywołuje zaburzenia pokarmowe, o dokuczliwych objawach. W starych książkach zaliczany był czasem do jadalnych gatunków trzeciorzędnych.

MUCHOMOR CZERWONY

(muchomór zwyczajny, muchar czerwony, marymuch, muszarka, muchorówka, muchotrutka, muchomorka, muchomór prawdziwy, muszarka, muchoraj, muchajer, muchota)

Muchomor czerwony występuje w Polsce bardzo pospolicie, zarówno w lasach iglastych, jak i liściastych oraz mieszanych. Spotkać go można najczęściej pod brzozami i sosnami — z drzewami tymi żyje w symbiozie. Owocuje od początku czerwca do końca października.

Grzyb ten ma duży, dochodzący do 20 cm średnicy kapelusz, początkowo kulisty, z czasem płaski, przybierający kształt parasola. Barwa kapelusza jest czerwonopomarańczowa. Ma on charakterystyczne białe, grube łatki na całej swej powierzchni, które w czasie deszczu mogą zostać spłukane. Blaszki są białe, cienkie i łamliwe. Trzon jest również biały — u góry ma pierścień zwisający w postaci kołnierzyka, a u dołu bulwiastorozdęty ze zgrubieniami w postaci wałeczków. Brak jest pochwy. Pierścień i bulwiasty trzon z wałeczkami lub błoniasta pochwa oraz barwa kapelusza są cechami charakterystycznymi dla wszystkich muchomorów.

Muchomór czerwony jest trujący. Zatrucia nim występują jednak stosunkowo rzadko, bowiem łatwo go rozpoznać — charakterystyczny, pięknie zabarwiony kapelusz znany jest powszechnie, nawet dzieciom.

Muchomór czerwony używany był na wsi jako środek trujący na muchy (stąd nazwa muchotrutka).

MUCHOMOR CZERWONAWY

(muchomór krostowaty, bedłka nakrapiana, muchomar czerwonawy, muchomór cętkowany)

Muchomór czerwonawy jest gatunkiem pospolitym w Polsce. Podobny jest do muchomora czerwonego —. ma jednak inną barwę kapelusza — czerwonobrązową, wyblakłą z licznymi jasnymi, nieregularnymi łatkami na powierzchni. Okazy dojrzałe mają kształt odgiętych parasoli. Blaszki są szerokie, białe z odcieniem różowym lub czerwonawym. Trzon trochę jaśniejszy od kapelusza ma, jak i inne muchomory, pierścień i osadzony jest w kulistej pochwie.

Muchomór czerwonawy nie jest trujący w odróżnieniu od muchomora czerwonego — w niektórych krajach spożywa się nawet młode owocniki po zdjęciu skórki. W Polsce traktowany jest jako niejadalny, łatwo bowiem pomylić go z trującym muchomorem czerwonym.

MUCHOMÓR SROMOTNIKOWY

(muchomór zielonkawy, muchomór bulwiasty, bedłka cebu-lasta, bełdka słupiakowata, podsadka zielona, muchar zielony, muchoraj zielony)

Muchomór sromotnikowy jest w Polsce dosyć pospolity i należy do najbardziej niebezpiecznych grzybów trujących. Występuje w lasach liściastych lub mieszanych, rośnie zazwyczaj pod bukami lub dębami oraz w zaroślach brzozowo-olchowych. Owocuje od lipca do października.

Kapelusz tego grzyba początkowo wypukły, potem płaski, gładki, barwy zielonkawej lub oliwkowozielonkawej (stąd zwany także muchomorem zielonkawym). Na powierzchni kapelusza mogą występować białe łatki. Skóra jest sucha, blaszki białe. Trzon jest białawy lub zielonkawy z wyraźnym zygzakowatym wzorkiem i zwisającym pierścieniem — podstawa trzonu ukryta w błoniastej pochwie, nieregularnie porozrywanej. Te cechy trzonu są bardzo charakterystyczne dla tego gatunku.

Muchomor sromotnikowy jest grzybem bardzo silnie trującym. Powoduje w Polsce większość śmiertelnych wypadków zatrucia grzybami. Objawy występują dość późno, w 8—24 godzin po spożyciu — początkowo jako zaburzenia żołądkowe (charakterystyczne ryżowate biegunki). W wypadku zbyt późno udzielonej pomocy zgon następuje po kilku dniach.

Muchomora sromotnikowego można pomylić z jadalną, bardzo smaczną gąską zielonką *lub z gołąbkiem zielonawym. Gąska i gołąbęk nie mają jednak na trzonie pierścienia i bulwiastej nasady w pochwie. Zbierając te grzvby, nie należy ucinać ich trzonów nożem, a tylko wykręcać trzony z ziemi, aby można było sprawdzić, czy nie jest to groźny muchomor sromotnikowy.

Podobny do muchomora sromotnikowego jest muchomór wiosenny (biały podgatunek muchomora sromotnikowego), nieco mniejszy, zwykle jaśniejszy, równie niebezpieczny — występuje jednak rzadziej, często pojawia się dopiero przy końcu lata. Młode owocniki muchomora wiosennego podobne są do pieczarek. Różnią się budową trzonu (pierścień i pochwa u muchomora wiosennego, pierścień u pieczarki) oraz barwą blaszek (u muchomora blaszki białe, u pieczarki początkowo białe, potem różowe, a u starych osobników brunatnoczame). Objawy zatrucia muchomorem wiosennym są identyczne jak przy zatruciu muchomorem sromotnikowym. Często zatrucie to kończy się śmiercią.

Mylony z dziko rosnącymi pieczarkami może być również trujący mućhomór jadowity, rosnący przeważnie w lasach iglastych. Ma on biały, pokryty czasami jasnymi łatkami kapelusz osadzony na wysmukłym, często postrzępionym trzonie. Na trzonie znajduje się jak u wszystkich muchomorów pierścień i bulwiasta nasada otoczona pochwą. Objawy zatrucia tym grzybem występują po upływie 8—12, a nawet 36 godzin po jego spożyciu i są identyczne jak przy zatruciu muchomorem sromotnikowym.

MUCHOMOR PLAMISTY

(mućhomór cętkowany, mućhomór panterowy, bedłka pstrokata, muchar plamisty, mućhomór pstrokaty)

Muchomor plamisty jest w Polsce gatunkiem pospolitym, występuje prawie w każdym lesie, najczęściej w suchych lasach sosnowych, także na brzegach lasów, przy drogach. Owocuje od lipca do późnej jesieni.

Ma szeroki kapelusz z prążkowanym brzegiem, barwy szarobrązowej z wyraźnym^, koncentrycznie ułożonymi jasnymi łatkami. Blaszki są białe. Trzon jest długi, biały, ze zwisającym pierścieniem i bulwiastą nasadą otoczoną przylegającą, pofałdowaną pochwą.

Muchomór plamisty jest grzybem silnie trującym. Może być czasem mylony ze smaczną, jadalną czubajką kanią. W odróżnieniu od muchomora, kania ma na trzonie nie przyrośnięty, przesuwający się pierścień, a łuski na kapeluszu mają barwę ciemniejszą od skórki. Kania nie ma też pochwy u nasady trzonu. Objawy zatrucia muchomorem plamistym to: zaburzenia żołądkowe oraz silne pobudzenie nerwowe, zawroty głowy aż do utraty przytomności. Objawy występują szybko, w kilkanaście minut po spożyciu grzyba i są podobne do objawów zatrucia muchomorem czerwonym.

MUCHOMOR CYTRYNOWY

(muchomór płowy, muchomór żółtawy, muchomór bulwiasty, podsadka serwetka, muchomór żółty, muchar, mućhoraj)

Muchomór cytrynowy występuje podobnie jak i inne muchomory dość pospolicie w naszych lasach, zwłaszcza pod sosnami, na glebie piaszczystej. Owocuje od połowy czerwca do końca października.

Jego kapelusz cytrynowej barwy z zielonkawym odcieniem, pokryty grubymi, ciemniejszymi łatkami osadzony jest na długim, wysmukłym, nieco jaśniejszym od kapelusza trzonie. Trzon tna zwisający pierścień i osadzony jest w szerokiej, a krótkiej pochwie. Miąższ muchomora cytrynowego ma zapach obierzyn z ziemniaków, co jest jego cechą rozpoznawczą.

Muchomór cytrynowy jest grzybem niejadalnym, a według niektórych autorów nawet trującym.

SROMOTNIK BEZWSTYDNY

(sromotnik wstydliwy, smardz cuchnący, panna betka, słupiak cuchnący, smrodnik, śmierdziak, śmierdziel, sromnik, jajczak)

Sromotnik bezwstydny jest grzybem rzadko spotykanym w Polsce. Występuje czasami w wilgotnych lasach liściastych lub mieszanych, zwłaszcza pod bukami, brzozami lub świerkami. Owocuje od połowy czerwca do połowy października.

Biała główka tego grzyba ma charakterystyczny jajowaty kształt i pokryta jest zgniłozielonym, oliwkowym śluzem. Nie ma on ani blaszek, ani rurek. Trzon jest długi, gąbczasty, biały, wyrastający z jajowatej, galaretowatej masy.

Owocniki sromotnika bezwstydnego wydzielają bardzo silny, przykry zapach, podobny do zapachu padliny. Zwabia on różne owady, które w ten sposób rozsiewają zarodniki. Z powodu zapachu niejadalny.

STRZĘPIAK CEGLASTY

(włókniak ceglasty)

Strzępiak ceglasty występuje w lasach liściastych, na polanach i w parkach. Owocuje od maja do września, najobficiej w czerwcu.

Kapelusz tego grzyba jest średniej wielkości, u młodych osobników stożkowatodzwonkowaty, u starszych szeroko rozpostarty, postrzępiony lub spękany. Barwa kapelusza najpierw biaława, z czasem staje się brązowoczerwona. Blaszki początkowo białawe, później ciemniejące, trzon u młodych osobników białawy, potem ciemniejszy z odcieniem ceglastym.

Młode strzępiaki ceglaste mylone są czasem z gąską majówką, która owocuje wiosną. Objawy zatrucia tym grzybem występują szybko. Są nimi: zaburzenia żołądkowe, łzawienie, ślinotok, silne poty, zaczerwienienie twarzy, tendencja do zapaści.

TĘGOSKÓR POSPOLITY

(tęgoskór cuchnący, purchawka kartoflana, fałszywa trufla, trufla polska, kurzawka, bycze jaja, dzikie kartofle)

Tęgoskór pospolity jest gatunkiem dość często występującym. Znaleźć go można w lasach iglastych lub mieszanych, najczęściej pod sosnami, na piaszczystej glebie, przy drogach. Owocuje od lipca do końca października, rosnąc najczęściej grupowo.

Owocniki tego grzyba są kuliste, kształtem przypominające kartofle; barwy brunatnobiałej. Zewnętrzną część owocnika stanowi gruba, chropowata, twarda, pokryta brodawkami tęga okrywa — skóra (stąd nazywa tęgoskór) nie dająca się ściągnąć. Wnętrze młodych owocników jest szare, starych prawie czarne — barwy utartego maku. Zapach świeżych owocników przykry, ostry, przypominający starą rzodkiew lub amoniak.

Tęgoskór pospolity jest grzybem trującym, mylonym często z jadalną truflą. Trufla występuje w Polsce bardzo rzadko i rośnie zawsze pod ziemią na głębokości około 10 cm, tęgoskór rośnie na powierzchni ziemi.

WIERUSZKA CIEMNA

(bedłka trująca, bedłka zatokowata, bedłka sinawa, wieruszka zatokowata, wieruszka sinawa, tęgot zaginany)

Wieruszka ciemna rośnie przede wszystkim w lasach liściastych, głównie pod bukami, dębami i leszczyną, także na brzegach lasów, a nawet w parkach i ogrodach. Owocuje od czerwca do września.

Kapelusz tego grzyba, dochodzący do 15 cm średnicy, lekko wypukły, początkowo białawy, w miarę wzrostu ciemniejący (do barwy szarobrązowej), osadzony jest na białawym, u dołu maczugowatym, zgrubiałym trzonie. Blaszki szerokie, niezbyt gęste są najpierw białawe, a w miarę wzrostu i dojrzewania zmieniają barwę na jasnoźółtą do żółtoróżowej. Miąższ o barwie białej ma zapach mąki i słodkawy smak.

Młode owocniki wieruszki ciemnej są podobne do pieczarek. Spożyte przez pomyłkę wywołują wymioty, biegunkę, bóle głowy, a wraz z tymi objawami silne osłabienie. Wieruszkę ciemną zalicza się do grzybów silnie trujących.

ZASŁONAK RUDY

Zasłonak rudy rośnie w lasach liściastych, w niektórych rejonach Polski. Owocuje od sierpnia do października.

Grzyb ten ma kapelusz wypukły, stożkowaty, koloru rudego, z ciemnymi, brązowopomarańczowymi blaszkami. Trzon jest jaśniejszy od kapelusza, złotawy, często zwężający się ku dołowi. Miąższ również barwy złotawej o zapachu rzodkiewki.

Grzyb ten powoduje zatrucie po kilku, a nawet kilkunastu dniach po spożyciu, co jest niebezpieczne i często mylące przy diagnozie. Objawy zatrucia zasłonakiem rudym to: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, bóle głowy, uczucie silnego pragnienia połączonego z suchością w ustach oraz zaburzenia w pracy nerek spowodowane ich uszkodzeniem.