Zatrucia grzybami

Corocznie w sezonie grzybowym odnotowuje się liczne wypadki zatruć grzybami. Zatrucia te są spowodowane najczęściej spożyciem grzybów trujących, przyjętych omyłkowo za grzyby jadalne, jak również niejednokrotnie niedostateczną znajomością zasad postępowania z grzybami przy ich sporządzaniu.

Bardzo silnie trującego muchomora sromotnikowego bierze się często za gąskę zielonkę lub gołąbka zielonawego, czasem za czubajkę kanię. Groźnego muchomora plamistego myli się z czubajką kanią, a inne muchomory (wiosenny i jadowity) bierze za pieczarki. Trującą piestrzenicę kasztanowatą zbiera się jako smardze, a niejadalne lub trujące mleczaje myli z rydzami. Ileż tragedii wiąże się z nieprawidłowym odróżnianiem tych gatunków grzybów przy ich zbiorze czy kupnie.

Liczne wypadki zatruć, szczególnie u dzieci, zdarzają się również po spożyciu trującej olszówki uznawanej niesłusznie za warunkowo jadalną. Nie tylko grzybami niejadalnymi można się zatruć. Trzeba pamiętać, że również grzyby jadalne, ale zbyt długo przechowywane (nawet w lodówce), stare, zaparzone, nieświeże lub źle przyrządzone mogą po spożyciu wywołać zatrucie pokarmowe, tak jak każdy inny nieświeży produkt. Należy zawsze zachować ogromną ostrożność, kiedy się ma do czynienia z grzybami.

W ostatnich latach mówi się również o zatruciach pokarmowych po spożyciu grzybów jadalnych pochodzących z terenów opylanych wcześniej środkami chemicznymi, a także z terenów będących w zasięgu pyłów i dymów fabrycznych.

Jakie są objawy zatrucia grzybami?

Objawy spowodowane spożyciem grzybów trujących są bardzo różne i występują po upływie niejednakowego czasu - od kilku godzin do kilkunastu dni. Wiąże się to z ilością i rodzajem substancji trujących występujących w zjedzonych grzybach. Niektóre gatunki grzybów, np. piestrzenica kasztanowata, zawierają takie substancje, które rozpuszczają czerwone ciałka krwi. W innych, na przykład u muchomora czerwonego, znajdują się związki działające na układ nerwowy. Najbardziej niebezpieczne są grzyby, w których występują substancje powodujące degenerację komórek, szczególnie komórek układu nerwowego i wątroby - do nich należy muchomor sromotnikowy.

W celu stosowania właściwego leczenia ważne jest dokładne ustalenie, kiedy wystąpiły objawy zatrucia. Wielu badaczy klasyfikuje zatrucia według tego kryterium.

Pierwszą grupę stanowią zatrucia grzybami z szybko występującymi objawami: 1-2 godziny po spożyciu. Dzieli się je na:

- zatrucia grzybami działającymi drażniąco na przewód pokarmowy: na przykład niektórymi gołąbkami, mleczajami, maślanką wiązkową, borowikiem szatańskim, tęgoskórem pospolitym; objawy, jakie towarzyszą temu zatruciu, to: nudności, wymioty, biegunki, ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy, podwyższona ciepłota ciała, kurcze łydek itp.; objawy te ustępują zwykle szybko, czasami jednak utrzymują się przez kilka dni, rzadko kończą się śmiercią, dla dzieci zatrucia te mogą być groźne;

- zatrucia grzybami zawierającymi muskarynę: na przykład strzępiakiem ceglastym czy niektórymi lejkówkami; objawy tego zatrucia to: nudności, wymioty, biegunka, pocenie się, ślinotok, łzawienie, lekkie zwężenie źrenic z przemijającymi zaburzeniami widzenia, zwolnienie akcji serca; mogą także występować zaburzenia w oddychaniu i obrzęk płuc oraz uszkodzenie wątroby; objawy -ustępują zwykle po 8-12 godzinach, zdarzają się jednak wypadki śmiertelne;

- zatrucia muchomorem czerwonym i plamistym, które zawierają obok muskaryny inne substancje tru-jące; objawy zatrucia to: lekki nieżyt żołądkowo-jelitowy, stany silnego podniecenia aż do napadów szału, halucynacje, drgawki mięśniowe, rozszerzenie źrenic; po intensywnym leczeniu zaburzenia ustępują po około 12 godzinach, w wielu wypadkach mogą być jednak śmiertelne.

Drugą grupę stanowią zatrucia grzybami z objawami występującymi po 8-24 godzinach. Do nich zalicza się:

- zatrucia muchomorem sromotnikowym i wiosennym, które zawierają wiele substancji trujących, m.in. amanitynę i faloidynę; objawy występują najwcześniej po 8 godzinach, są to częste wymioty, bóle brzucha i biegunki, ostra kolka jelitowa; chory trąd dużo wody, ma zapadnięte rysy twarzy, obserwuje się sinicę, wysychanie skóry, stany zapaści, żółtaczkę, osłabienie czynności serca; równocześnie substancje trujące poważnie uszkadzają wątrobę; szczególnie silnie reagują na zatrucia dzieci, u których występują często drgawki i utrata świadomości; zgon może nastąpić już po 2-4 dniach;

- zatrucie piestrzenicą kasztanowatą, która zawiera trującą substancję zwaną gyromitryną; objawy są podobne do objawów występujących po zatruciu muchomorem sromotnikowym, dochodzi również do ciężkiego uszkodzenia wątroby połączonego z żółtaczką, obserwuje się drgawki i porażenie mięśni.

Trzecią grupę stanowią zatrucia grzybami z objawami występującymi po 12-17 dniach. Powodem zatrucia jest zasłonak rudy, zawierający trującą substancję orellaninę; objawy to: bóle głowy, suchość i pieczenie w ustach, silne pragnienie, wymioty, bóle brzucha, dreszcze, bóle kończyn, zaparcia, zmniejszenie ilości oddawanego moczu; zatrucia są bardzo ciężkie, a zgon może nastąpić nawet po kilku miesiącach, i Istnieją również inne kryteria podziału zatruć, np. zależnie od mechanizmu działania związków trujących poszczególnych gatunków grzybów. I. Grzybowska dzieli je na 3 grupy:

- zatrucia grzybami zawierającymi substancje toksyczne działające na komórkę (cytotoksyczne): muchomorem sromotnikowym, wiosennym, jadowitym, a także piestrzenicą kasztanowatą, zasłonakiem rudym;

- zatrucia grzybami zawierającymi związki działające na układ nerwowy (neurotropowe): strzępiakami, lejkówkami, olszówką i muchomorem czerwonym;

- zatrucia grzybami zawierającymi substancje drażniące przewód pokarmowy: wieruszką ciemną, maślanką wiązkową, różnymi mleczajami i gołąbkami.

Różni autorzy stosują często różne klasyfikacje zatruć, wszyscy są jednak zgodni co do tego, że najgroźniejsze substancje toksyczne występują w muchomorze sromotnikowym.

Postępowanie przy zatruciu grzybami

Niektóre początkowe objawy są charakterystyczne dla wszystkich typów zatruć: bóle głowy i brzucha, wymioty. Kiedy wystąpią one w kilka, a nawet kilkanaście godzin po spożyciu grzybów, nie wolno ich zlekceważyć. Trzeba natychmiast zwrócić się do przychodni, pogotowia lub szpitala po fachową pomoc lekarską.

Jednocześnie należy stosować środki mające na celu opróżnienie przewodu pokarmowego z resztek nie strawionego pożywienia przez spowodowanie wymiotów. Dla podtrzymania sił można podawać choremu mleko. W żadnym wypadku nie wolno podawać alkoholu!

Resztki nie spożytej potrawy grzybowej oraz zwymiotowaną treść żołądkową należy koniecznie pozostawić do kontroli laboratoryjnej. Wymiociny trzeba pobrać zaraz po wystąpieniu objawów zatrucia. Łatwiej jest wtedy specjalistom zidentyfikować, co spowodowało zatrucie i zapewnić w ten sposób możliwie szybkie i skuteczne leczenie. Próbki można pobrać do czystego słoika z zamknięciem i natychmiast dostarczyć wezwanemu lekarzowi do badania laboratoryjnego.

Ochrona przed zatruciem grzybami

Najważniejszą sprawą jest znajomość grzybów. Gdy nie ma się całkowitej pewności, że grzyby są dobre nie wolno ich zbierać i kupować. Przed przygotowaniem przetworów czy potraw grzyby należy posortować na poszczególne gatunki — ma się wtedy pewność, że nie dostanie się do grzybów jadalnych grzyb trujący. Przetwory i potrawy przygotowuje się tego samego, a najpóźniej następnego dnia, gdyż grzyby łatwo się psują. Potraw z grzybów nie należy również przetrzymywać i kilkakrotnie odgrzewać — mogą one wtedy stać się szkodliwe dla zdrowia, jak każda inna nieświeża potrawa czy produkt.